Nieuwsgierige leerkrachten

Het waren dit keer geen nieuwsgierige kinderen, maar nieuwsgierige volwassenen die NEMO bezochten, op de Conferentie Wetenschap & Techniek op woensdag 22 mei. En dat was goed om te zien, want we hebben nieuwsgierige leerkrachten nodig.  Leerkrachten die een onderzoekende houding laten zien en de leerlingen daarin meenemen, die uitdragen dat ‘iets’ niet vanzelfsprekend is, dat je er dingen aan kunt ontdekken en er vragen over kunt stellen.

Nieuwsgierigheid naar organismen, voorwerpen en verschijnselen dus. De conferentie begon met een zogenaamde kinderlezing van hoogleraar Jan van Maarseveen met als  titel: ‘Hoe smaken moleculen?’ Het was een interactieve lezing met een aantal doe-activiteiten. Er werd druk geproefd en geroken, gepraat en gelachen, terwijl het op sommige momenten opvallend stil was bij een uitleg van de spreker. Zelf was ik met mijn hoofd bij andere zaken en zat –eerlijk gezegd- niet te wachten op een lezing over moleculen. Toch merkte ik dat ik betrokken raakte en nieuwsgierig werd. Hoe gebeurde dat? Het had te maken met een paar verrassende en aansprekende proefjes en wetenswaardigheden.

De eerste activiteit ging over proeven en de locatie van de smaakzintuigen op de tong. Ach ja, dat had ik al vaker gezien. Maar ik was toch getriggerd toen ik merkte dat ik duidelijke sensaties voelde op verschillende plekken op mijn tong en op andere niet. De tweede activiteit ging over geurstoffen. We kregen achtereenvolgens vijf strookjes papier met een geur, die we probeerden te achterhalen. Ik ruik slecht en vond het al een ontdekking om zo intens te kunnen ruiken, daardoor werd mijn betrokkenheid enorm vergroot. Ik rook onder andere gemaaid gras, lijm, iets zoets. Van Maarseveen inventariseerde onze waarnemingen, vertelde welke geuren het waren (mijn ‘gras’ bleek ‘rijp fruit’) en zei vervolgens: ‘Deze vijf geurstoffen samen vormen de geur van een vrucht’. En natuurlijk wilde ik weten welke vrucht! Het bleek de aardbei te zijn. We hebben allemaal gewapperd met de vijf strookjes om te proberen de aardbei te ruiken. Ja, ik wilde het ruiken, ik vond het fascinerend!. Toen de spreker aan het eind nog wat vertelde over het reukvermogen van mieren en nachtvlinders, viel dat helemaal op zijn plek. Waarschijnlijk had ik dat aan het begin van de lezing langs me heen laten gaan, nu vond ik het opmerkelijk.

Bekend is dat nieuwsgierigheid wordt opgewekt door een confrontatie met ‘het materiaal’, door de gelegenheid te geven om het materiaal te verkennen en door er voor te zorgen dat er goed wordt waargenomen, wat heel goed kan aan de hand van verschillen. Ook iets wat onverwacht is, roept nieuwsgierigheid op. Dat zat allemaal in deze lezing. In de opbouw van de lezing is het vijf- stappenplan herkenbaar. Dit is een lesopzet, waarmee je ruimte maakt voor nieuwsgierigheid, voorkennis en vragen stellen. Na een korte oriëntatie op het onderwerp, komt de fase van het zelf experimenteren, gevolgd door het uitwisselen. Aan het eind kan de leerkracht nog wat kennis toevoegen als verdieping of verbreding.

Een andere insteek is nieuwsgierigheid naar de eigen onderwijspraktijk. Daar waren op de conferentie ook voorbeelden van te zien, zoals het project ‘De onderzoekende leerkracht’ dat  ontwikkeld is door de Vrije Universiteit. In de workshop ‘Praktijkgericht W&T onderzoek door leerkrachten: een case study’ keken we naar een voorbeeld op de St. Janschool in Amsterdam. Een groep leerkrachten op deze school heeft praktijkonderzoek verricht naar de betrokkenheid van leerlingen bij proefjes rondom licht en techniek. Er waren twee varianten: proefjes met gesloten opdrachten en met open opdrachten. De leerkrachten hebben onderzocht of er verschil in betrokkenheid is tussen beide manieren van werken. Een ultra light versie van praktijkonderzoek is het werken in een ontwikkelteam, zoals dat door de HvA en de iPabo wordt gedaan met teams van leerkrachten binnen een bestuur. In de workshop ‘(Hoog)begaafde leerlingen uitdagen met de Techniek Torens’ bespraken we de werkwijze van het ontwikkelteam van het bestuur SKO West-Friesland. Het team heeft aanpassingen ontworpen voor een aantal boxen van de Techniek Torens, de leerkrachten hebben dit in de praktijk uitgeprobeerd en de resultaten ervan zijn weer besproken in het ontwikkelteam. Zo komen leerkrachten op een onderbouwde manier verder met hun eigen onderwijs.

Bekijkt u de video van het praktijkgerichte onderzoek op de St. Jan school, en stel u zelf de vraag: waar ben ik nieuwsgierig naar?

Edith Louman
e.louman@ipabo.nl