Water onderzoeken

Groep 5-6 van de Driemaster in Alkmaar zet de eerste stappen op het gebied van onderzoekend leren. De kinderen hebben zelf onderzoeksvragen bedacht bij het thema water. Ze willen bijvoorbeeld weten ‘Hoe ontstaat water?, Waarom kunnen mensen niet zonder water en waarom is het dan zo belangrijk?, Hoe kun je zelf water maken?, Waarom is zeewater zout?, Hoe komt het dat planten groeien als ze water krijgen?, Waarom drijft olie op water?’

Mooie vragen! Maar hoe ga je daarmee verder? De vragen zijn heel uiteenlopend en dat is lastig om te begeleiden in een groep van meer dan 30 kinderen. En er zijn veel opzoekvragen. Daar willen we mee aan de slag. Hoe kunnen we de kinderen leren om onderzoekbare vragen te stellen, waarmee ze zelf onderzoek gaan doen met concrete materialen. Juf Marie-José bespreekt met de kinderen wat een goede onderzoeksvraag is. Zij gebruikt daarbij een variant van het ‘vragenmachientje’, dat ontwikkeld is door het wetenschapsknooppunt Nijmegen. Ze proberen vragen te maken die passen bij het thema, door iets te doen beantwoord kunnen worden, uitvoerbaar zijn en die geen ja/ nee vraag zijn. Marie-José vertelt dat de klas ook naar de buurtsloot zal gaan om onderzoek te doen. Dat levert nieuwe vragen op: ‘Hoe maak je slootwater schoon?, Wat is er anders aan normaal ijs of ijs van slootwater? Met welk water groeit een plantje sneller, kraan- of slootwater?, Hoe is de sloot ontstaan?, Welke dieren zwemmen er in de sloot?’

De kinderen werken een paar keer aan hun onderzoeksvraag. Ze zijn heel betrokken en nemen van alles mee van huis: waterbakken, schuursponzen, slootwater, plantjes. Ook komt de klas een middag naar het grote natuur- en technieklokaal op de iPabo, waar ze alle ruimte hebben om aan de slag te gaan. En waar andere mogelijkheden zijn, zoals microscopen. Wauw, dát vinden de kinderen fascinerend. We hebben twee tafels ingericht waar de kinderen kunnen experimenteren, in aansluiting op hun eigen vragen. Op de eerste tafel gaan de kinderen experimenteren met het mengen van water en andere vloeistoffen, op tafel twee gaan we aan de slag met het zuiveren van water.

We bekijken samen een glas kraanwater en een glas slootwater. Het verschil is duidelijk en de kinderen dénken er niet aan om dat lichtgele water te drinken. Hoe kunnen we dat slootwater schoon maken, is onze onderzoeksvraag. De kinderen krijgen in groepjes van drie een doorgesneden PET-fles, die omgekeerd weer in elkaar gezet een handige basis voor een filter vormt. Er liggen allerlei materialen, zoals koffiefilters, papieren handdoekjes, kussenvullling, een lap doorzichtige stof, zand, steentjes, knikkers. De kinderen verkennen het materiaal en proberen te bedenken welk materiaal handig is om het water schoon te krijgen. De bedoeling is dat zij eerst het ontwerp van hun filter tekenen en daarna het filter gaan maken en uitproberen. Voor ik het weet zijn de kinderen hun filter aan het maken en testen. Ooo, het water is nog helemaal niet schoon. Het heeft nog een kleurtje, er zit zand in. ‘Door welk materiaal komt dat denk je? Hoe kun je dat veranderen?’ Daarna maken de kinderen nog een filter. ‘Kijk eens goed, wat zie je? Kun je nu beter door het water heen kijken dan daarnet? Waardoor komt dat verschil denk je?’

Juf Marie-José gaat met een aantal kinderen naar buiten om slootonderzoek te doen. Emmers en schepnetten mee. Na afloop mailt Marie-José: ‘Mijn groepje was heel erg geïnteresseerd. Ze hebben aan de hand van zoekkaarten waterbeestjes gezocht, drijftijden onderzocht, water gefilterd en onder de microscoop water bekeken.’ Een student die meekijkt met de les komt ons vertellen dat de betrokkenheid heel hoog is. Hij vindt het fantastisch om te zien.

Hoe maken we hier goed onderzoek doen van? Hoge betrokkenheid, eigen vragen stellen, zelf experimenteren zijn belangrijke ervaringen. Maar hoe zorgen we ervoor dat de kinderen een onderzoeksplan maken, hun resultaten vastleggen en nadenken over hun voorspellingen en conclusies. Dat gaat niet vanzelf! Door het uitproberen komen we steeds een stap verder. Het helpt om per periode bepaalde vaardigheden als leerdoel te kiezen en daar op in te zetten, zoals bijvoorbeeld een vraag stellen, een plan maken, presenteren. Niet alles kan en hoeft tegelijk.

Als u wilt weten hoe een eenvoudige waterfilter gemaakt kan worden, kijk dan hier.

Meer weten over het vragenmachientje?

Edith Louman
iPabo