We hebben al een ontdekking gedaan!
In deze tijd van het jaar is ‘licht en schaduw’ een geweldig onderwerp voor onderzoekslessen. Laten we een voorbeeld bekijken in groep 3 van vindplaatsschool De Springschans in Heiloo. Juf Tine gaat met 8 kinderen aan de slag. De kern van de les is een onderzoeksactiviteit, die Tine met een prikkelende introductie en een goede afsluiting betekenisvol en leerzaam maakt. Tine start met een kort schimmenspel. De kinderen zijn direct betrokken bij de schimmen op het doek en de eerste ontdekking volgt snel: ‘hij wordt groter’ (de schim, als het doek heen en weer beweegt). De kinderen mogen achter het laken kijken en even ‘aanrommelen’ met de spullen. Tine vraagt wie er wel eens ergens anders een schaduw gezien heeft, en ja dat hebben ze allemaal. Een meisje zegt: ‘Als ik naar school loop zie ik mijn eigen schaduw, lang of kort of breed’. Wat een rijke observatie voor een kind uit groep 3. Een prima introductie, met verschillende materialen, ruimte voor de kinderen om te verkennen en hun ervaringen op te roepen. De activiteit gaat over de schaduw van kleine dierfiguurtjes. Eerst gaan de kinderen in groepjes van twee voorspellen hoe groot de schaduw van de diertjes zal zijn en of de schaduw zal veranderen als ze dichterbij of verder weg staan. Daarna gaan de kinderen aan de slag met de materialen. Die zijn eenvoudig en aantrekkelijk: 2 konijntjes en 2 hanen, een grasgroene ondergrond, wit karton om op te schijnen, en het o zo interessante opwindbare zaklampje.
Alle groepjes zijn aan het aanrommelen met de diertjes en het lampje. De opwinding is groot bij de eerste schaduw. Tine laat de kinderen zelf oplossingen zoeken en helpt hen op weg met vragen: ‘Kunnen jullie voor mij een schaduw maken?’, ‘Kunnen jullie ook een schaduw maken, zodat ik het konijn op dit witte papiertje zie?’, ‘ Ga maar proberen, dat kunnen jullie wel’. Eindelijk is de ‘proefopstelling’ klaar en kan het echte onderzoek beginnen. Maar wat is er al veel gebeurd en wat hebben de kinderen al veel ontdekt! De kinderen gaan verder onderzoeken en Tine begeleidt hen door middel van gerichte vragen. ‘Kunnen jullie het ene konijn groter maken dan het andere?’, ‘Kunnen jullie proberen om het konijn en de haan even groot te maken?’
De kinderen zijn betrokken en serieus, proberen uit , werken samen. Tine zorgt ervoor dat bij elk groepje het resultaat op tafel komt, dat de kinderen verwoorden wat er gebeurt. ‘Want wat gebeurt er dan als je hem dichter bij zet?’. Alle kinderen ervaren dat de schaduw kleiner wordt als het diertje dichter bij het witte karton staat. En dat je dus een klein konijntje net zo groot kunt maken als een grote haan. Tine eindigt de les weer gezamenlijk. Ze bespreekt kort de resultaten: ‘We hebben ontdekt hoe je een schaduw groot kan maken en klein kan maken, wanneer is ie klein? Wanneer is ie groot?’ Dobbe mag het voordoen en een kleine hand en een grote hand maken op het laken. Als Tine vraagt hoe het komt dat de schaduw groter wordt, komt Lynn met een mooie uitleg. ‘Nou kijk als je je hand dicht tegen het doek doet, dan zie je gewoon je gewone hand. En als je je hand verder weg doet, zie je hem groter en groter worden’. Maar dat is nog geen verklaring en Tine vraagt nog even door. Maar dan worden de kinderen stil en kijken weg. Een typische reactie, die ik al vaker gezien heb, als aan kinderen iets wordt gevraagd wat ze (nog) niet weten. Tine stelt ze gerust, dat komt later wel als jullie weer een keer gaan onderzoeken.
En inderdaad, als ik later ook bij groep 6 en 8 mee kijk bij dezelfde les, merk ik dat deze kinderen wél een verklaring kunnen geven. Namelijk dat als een voorwerp dichter bij de lichtbron staat, de schaduw groter wordt, omdat ‘het voorwerp dan meer voor het licht staat en een groter deel van het licht tegenhoudt’. Wat was uw voorspelling? Denkt u nu wat een werk zo’n schimmenspel, dan kan ik u vertellen dat het simpel kan: een laken ophangen, twee tafels erachter, een klemlamp, enkele voorwerpen die in de school te vinden zijn, denk bijvoorbeeld aan het kasteel uit de kleuterklas, en het is geregeld. De moeite waard! De Programmagroep Ontwikkelingspsychologie van de Universiteit van Amsterdam en Science Learning Centre Nemo hebben de schaduwactiviteit ontwikkeld. Meer informatie over de schaduwactiviteit via Tessa van Schijndel T.J.P.vanSchijndel@uva.nl
Edith Louman
e.louman@ipabo.nl
