Een feestelijke herfst

Sinds een week of wat is het er weer. Het roodbruin in de verder nog groene bomen en struiken. De eerste kastanjes op de grond. En ook een paar ‘helikoptertjes’, nog met wat kleur, nog niet helemaal bruin. De herfst komt eraan! Ik vind het een heerlijk jaargetijde, de natuur zo overdadig, zo feestelijk. Er is zoveel te zien en te verzamelen. Tijd voor een verrassende herfsttafel of voor een herfstwandeling met de klas. Ja, dát doe ik, zegt u misschien. Maar wat heeft dat met wetenschap en techniek te maken? In deze columns probeer ik laagdrempelige en inspirerende praktijkvoorbeelden van W&T te laten zien. En daar horen zeker activiteiten rondom de levende natuur bij. W&T is een benadering om kinderen onderzoekend en ontwerpend te laten leren. Het gaat onder andere om het bevorderen van een onderzoekende, kritische en oplossende houding en het ontwikkelen van onderzoekende en ontwerpende vaardigheden. Dat kan met heel veel onderwerpen. In het net verschenen ‘Leerplankader Wetenschap en technologie op de basisschool en het speciaal onderwijs’ wordt W&T gekoppeld aan alle wereldoriënterende vakken, dus aan natuuronderwijs, aardrijkskunde en geschiedenis. Terug naar de herfst. Wat valt er dan te onderzoeken? Denk bijvoorbeeld aan het onderzoeken van allerlei herfstvruchten. Goed bekijken van buiten en van binnen en nauwkeurig tekenen. Dat is al een heerlijke les voor kleuters.

Let erop dat er veel en verschillend materiaal is dat er uitnodigend bij ligt. En dan niet alleen kastanjes en eikels, maar ook die gekke elzenproppen, hazelnoten in een ‘hoedje’, rozenbottels met al die pitjes, die leuke vleugeltjes van de esdoorn én ook van de es. Laat de kinderen zelf hun vruchten uitkiezen en laat ze prutsen en peuteren en stimuleer hen om verder te kijken en proberen. ‘Heb je dit al gezien?’, ‘Hoe voelt het dan?’, ‘Hoe zou die er van binnen uit zien?’. Geef hen de ruimte. U bent dan bezig met de onderzoeksvragen als: ‘Hoe ziet de … er uit, aan de buitenkant en van binnen? Hoe voelt ie? Hoe ruikt ie?’ En als de vrucht eetbaar is: ‘Hoe smaakt ie?’ Leg wat vergrootglazen neer, er zijn grote vergrootglazen die heel geschikt zijn voor kleuters. Zo werkt u ook aan onderzoeksvaardigheden; het leren hanteren van hulpmiddelen en het nauwgezet tekenen.

Een ander voorbeeld heb ik gezien in de kleuterklas van juf Nanda op de Benedictusschool in Heiloo. De onderzoeksvragen waren: ‘Hoe vallen de vruchten?, Welke vrucht valt het snelst?’ Drie kinderen met elk een vrucht in hun uitgestrekte hand (een eikeltje, een beukennootje en een helikoptertje) mochten op hun stoel staan. Eerst voorpellen: ‘Wat denk jij?’ Daarna uitproberen. Dat is onderzoek doen, dat is wetenschap! Een andere vraag die ook voor veel plezier en betrokkenheid zorgde, was: ‘Hoe klinkt de … als hij op de grond valt?’ Oudere kinderen kunt u laten kijken naar details en kleine verschillen. Probeer onbekende dingen te laten zien, die hun nieuwsgierigheid weer prikkelen. Bijvoorbeeld het skelet van een blad dat verder helemaal vergaan is, de pit met zaad binnenin de lampionplant, of een paddenstoel. Enorm spannend is het kijken door een microscoop naar de cellen in de bladeren.

Een mooi voorbeeld zag ik in groep 6 van juf Paulien op de Paulusschool in Castricum. Het ging als een lopend vuurtje door de klas:’ Moet je eens kijken onder de microscoop, wat je dan ziet!’ Ook hier werd gewerkt aan onderzoeksvaardigheden. Het gevarieerde materiaal leent zich ook voor sorteeractiviteiten. Sorteren zorgt ervoor dat kinderen gaan redeneren over een indeling. ‘Wat hoort bij wat, en waarom?’. Herfstvruchten ingedeeld op kleur bijvoorbeeld, of op manier van verspreiden of op eetbaarheid. Een vergelijkbare activiteit is het maken van een determineersleutel. ‘Hoe kunnen we de sleutel het beste opzetten, welk kenmerk is het meest onderscheidend?’ Enkele voorbeelden van de resultaten van sorteren en determineersleutels maken ziet u hier. Maar eerst een feestelijke kinderboekenweek.

Ook rondom het thema feest zijn allerlei wetenschap- en techniekactiviteiten te bedenken. Kijkt u nog eens naar mijn vorige column over het onderzoeken en het ontwerpen en maken van slingers. U kunt ook meedoen aan de workshops van de hogeschool iPabo en Onderwijsbegeleidingsdienst (zie agenda). Ik wens u een feestelijke herfst toe! Edith Louman Hogeschooldocent Natuuronderwijs, wetenschap en techniek hogeschool iPabo e.louman@ipabo.nl Enkele filmclips van kinderen die aan het sorteren zijn, kunt u hier bekijken. (Maurits en Marijn en de diertjes; Olivier en de schelpen) Deze activiteiten zijn ook mogelijk met oudere kinderen. Op de site van het Amsterdams Milieu Educatie Centrum vindt u herfstlessen.

Edith Louman,
hogeschool iPabo
e.louman@ipabo.nl